Địa chí Bình Định – Tập địa bạ và Phép quân điền
Năm 1985, tôi trực tiếp nghiên cứu toàn bộ Địa bạ Triều Nguyễn gồm 10.044 tập. Sau khi làm xong 6 tỉnh Nam Kỳ chỉ với 484 tập, tôi ngạc nhiên thấy số địa bạ giành cho Bình Định – một tỉnh trung bình trong 30 tỉnh lúc lập Địa bạ – nhiều tới 1.222 tập ! Nghiên cứu kỹ rồi sắp xếp lại. hóa ra Bình Định có 2 bộ Địa bạ : một bộ lập năm 1815 khi còn là trấn và một bộ lập năm 1839 khi đã đổi thành tỉnh. Theo phương pháp định lượng và so sánh, tôi lên các bảng thống kê chi tiết từng thôn/ ẩp. Có thế mới hiểu được phép quân điền đem thi hành tại Bình Định năm 1839 – lần duy nhất trong lịch sử chế độ sở hữu ruộng đất của nước ta.
Năm 1992, Viện Khoa học Xã hội Việt Nam mời tôi báo cáo về phép quân điền tại Bình Định nhân dịp kỷ niệm 90 năm thành lập Viện Viễn đông Bác Cổ Pháp, vì cả hai Viện đánh giá là công trình có giá trị dặc biệt để tìm hiểu chế độ ruộng đất nói riêng và nền văn minh Việt Nam nói chung.
Năm 1996, sách Nghiên cứu Địa bạ triều Nguyễn gồm 3 tập cộng 1352 trang được ấn hành và được học giả trong cũng như ngoài nước đánh giá là có đóng góp tích cực.
Năm 1998, nhân dịp kỷ niệm 100 năm xây dựng Thành phố Quy Nhơn, tôi được hân hạnh báo cáo về Phép quân điền tại Bình Định trước sự hiện diện của Qúv vị lãnh đạo cao nhất tỉnh nhà. Tôi kết luận đại khái: Trên 160 năm trôi qua. bao nhiêu chế độ đã dổi thay, nhưng tâm thức “chia ruộng nhường cơm xẻ áo cho nhau ” của nhân dân Bình Định vẫn còn thấm thía. Nên chăng bảo lưu nếp văn hóa đạo lý đó, để nêu một tấm gương chung cho cả nước.
Cuối năm 1999, tôi được đề nghị viết một tập trong công trình Địa chí tỉnh Bình Định về Đề tài Địa bạ và phép quân điền xưa. Đây là một vinh dự. song cũng là một trách nhiệm : phải viết lại Đề tài sao cho vừa khoa học vừa mang tính phổ biến thích hợp với một công trình Địa phương chí lớn.
Đề tài nghiên cứu Địa bạ và phép quân điền xưa tại Bình Định nay vừa hoàn tất trong khả năng hạn chế. song thực hiện với tất cả tấm lòng kính phục đất nước và con người Bình Định.
Mong rằng học giả và độc giả trong cũng như ngoài Bình Định chỉ bảo cho những sai nhầm và thiếu sót. để tôi được học hỏi thêm. Xin chân thành cảm tạ.
Hồ Chí Minh, ngày 1 – 1 – 2002
Nguyễn Đình Đầu
